«Я ў 50-м годзе, у нейкі доўгі лагерны зімовы дзень цягаў насілкі з напарнікам і падумаў: як апісаць усё наша лагернае жыццё? Па сутнасці дастаткова апісаць адзін усяго дзень у падрабязнасцях… і дзень самага простага рабацягі, і тут адаб’ецца ўсё наша жыццё. І нават не трэба нагнятаць нейкіх жахаў, не трэба, каб гэта быў нейкі асаблівы дзень, а — радавы, вось той самы дзень, з якога складаюцца гады. Задумаў я так, і гэта задума засталася ў мяне ў розуме, дзевяць гадоў я да яе не дакранаўся і толькі ў 1959, праз дзевяць гадоў, сёлаў і напісаў».
Улетку 1956, вызваліўшыся пасля 11 гадоў турмаў, лагераў і ссылкі, Аляксандр Ісаевіч Салжаніцын перабраўся з Казахстана ў Сярэднюю Расію, стаў вучыць матэматыцы вясковых дзяцей ва Уладзімірскай вобласці, праз год пасяліўся ў Разані, дзе выкладаў фізіку і астраномію ў сярэдняй школе № 2. і напісаны аповяд, у траўні-чэрвені 1959.
«Пісаў я яго нядоўга зусім, усяго дзён 40, менш за паўтара месяца. Гэта заўсёды атрымліваецца так, калі пішаш з густога жыцця, побыт якога ты празмерна ведаеш і… толькі адбіваешся ад лішняга матэрыялу, толькі-толькі каб лішняе не лезла, а вось змясціць самае неабходнае».
Напісаў — і схаваў. А рызыкнуў прапанаваць у друк — толькі праз два з лішнім гады, пасля нападу Хрушчова на «культ асобы» Сталіна. У лістападзе 1961 маскоўскія сябры аднеслі рукапіс (друк з двух бакоў, без палёў і прабелаў паміж радкамі, назва — «Щ-854», і без імя аўтара) у «Новы свет». Рэдактар аддзела прозы Ганна Самойлаў-на Берзер адразу зразумела кошт дзіўнай навінкі і перадала яе галоўнаму рэдактару часопіса Аляксандру Трыфанавічу Твардоўскаму са словамі: «Лагер вачыма мужыка, вельмі народная рэч». («У шасці словах нельга было патрапіць дакладней у сэрца Твардоўскага», – пазней ацаніў Салжаніцын.)
©&℗ А. Салжаніцын (спадчыннікі)
©&℗ ІП Вараб’ёў В.А.
©&℗ ВД САЮЗ
