«Архіпелаг узнікае з мора» – так названа частка аб легендарных раннесавецкіх Салаўках. Якія ж абрысы ўсплылага Архіпелага? Услед за аўтарам мы ступаем у ладдзю, на якой паплывем з вострава на востраў, то праціскаючыся вузкімі пратокамі, то несучыся прамымі каналамі, то захлынаючыся ў хвалях адкрытага мора. Такая сіла яго мастацтва, што з іншых гледачоў мы хутка ператвараемся ва ўдзельнікаў вандравання: уздрыгваем ад шыпення «Вы арыштаваныя!», выводзімся ў камеры ўсю бяссонную першую ноч, з дрыготкім сэрцам крочым на першы допыт, безнадзейна боўтаемся ў мясасечцы следства, зазіраем у камеры смяротнікаў, — і праз камедыю «суда», а то і зусім без яго нас вышпурляе на выспы Архіпелага.
Мы суткі за суткамі едзем у забітым арыштантамі «вагонзаку», мучачыся ад смагі; на перасылках нас рабуюць блатныя; у лагерах на Калыме і ў Сібіры мы, знясіленыя голадам, замярзаем на «агульных працах». Калі хапае сіл, мы азіраемся і бачым вакол — і слухаем апавяданні — сялян і святароў, інтэлігентаў і працоўных, былых партыйцаў і вайскоўцаў, стукачоў і «прыдуркаў», крымінальнікаў і «малалетак», людзей усіх вер і народаў, якія засялялі Савецкі Звяз.
«Няхай зачыніць кнігу той чытач, хто чакае, што яна будзе палітычным абвінавачаннем, – напісаў Салжаніцын. – Калі б гэта было так проста! – што недзе ёсць чорныя людзі, якія злаказліва ствараюць чорныя справы, і трэба толькі адрозніць іх ад астатніх і знішчыць. Але лінія, якая падзяляе дабро і зло, перасякае сэрца кожнага чалавека… Лінія гэтая рухомая, яна вагаецца ў нас з гадамі. Нават у сэрцы, агорнутым злом, яна ўтрымлівае маленькі плацдарм дабра.
Кніга гэтая — пра ўзыходжанне чалавечага Духа, пра адзінаборства яго са злом. Вось чаму, закрываючы яе, чытач, апроч болю і гневу, адчувае прыліў сілы і святла.
© тэкст А. Салжаніцын (спадчыннікі)
©&℗ ІП Вараб’ёў В.А.
©&℗ ВД САЮЗ
